De herkomst van de familienaam
Smallenburg
Met betrekking tot de herkomst van de familienaam "Smallenburg" zijn er enkele theorieën.
Voor de hand liggend is de gedachte dat de naam afgeleid is van het stadje "Schmallenberg", gelegen in het Sauerland, even ten zuidoosten van Winterberg. De naam van deze plaats is afgeleid van de op een smalle bergrug gestichte en reeds in de 13de eeuw vervallen burcht "Smalenburg".
Het is een wintersportgebied, maar ook in de zomer is het er aangenaam vertoeven. Van de ruim 15.000 inwoners zijn er dan ook veel in het toerisme werkzaam. Het ligt niet al te ver van de grens met Nederland. Veel van onze verwanten hebben er al een bezoek gebracht. Zo ook de opsteller van deze genealogie.
Laat u niet misleiden door de hedendaagse schrijfwijze.
De bekende cartografen, vader en zoon Blaeu, tekenden in de jaren rond 1635 onder andere de kaart "Germania, Vulgo, Deutschlandt". Daarop is de plaats terug te vinden, en dan is het "Smallenberg". Op de kaart zijn meerdere plaatsen te vinden met uitgangen als - berg, -borg en -burg, met of zonder "h" op het eind. De schrijfwijze van "S(ch)mallenberg" kan dus wel eens variëren.
Er zijn in Duitsland nog drie kleine dorpen met de naam Schmalenberg, alledrie met minder dan 5000 inwoners.
Het eerste plaatsje ligt in Rheinland-Pfalz, ca 30 km onder Kaiserlauteren, langs weg nr 270.
Het tweede plaatsje in Baden-Wurttenberg, vanuit Stuttgart ca 30 km oostwaarts richting Schorndorf, weg nr 29 en dan noordwaarts langs de spoorlijn Welzheim/Altdorf
Het derde plaatsje ligt in Beieren. Vanuit Lindau route 12. Halverwege tussen Wangen- en Isny im Allgau ligt het een kleine kilometer zuidwaarts
Dan zijn er nog een aantal plaatsjes met erop lijkende namen, zoals Schallenburg in Thuringen, ca 25 km boven Erfurt. En zo zijn er nog enkele.
In Duitsland wonen enkele families met de familienaam: "(Von) Schmallenberg" plus wat varianten hiervan.
Internet is een interessant fenomeen, dat weten we zo langzamerhand. Bij een zoektocht komen we John Houck tegen, geboren op 2 april 1814 te Smallenburg, Germany. Later blijkt dat dit het Schmalenberg in Beieren is geweest. Hij is met z’n ouders in 1828 naar Amerika geëmigreerd. Ik wil hiermee alleen maar aangeven dat de schrijfwijze nog al eens varieerde.
In Engeland ligt Smallburgh, dat zullen we maar buiten beschouwing laten als mogelijke bron voor de familienaam. Het wordt al voor 1500 genoemd.
In Nederland komt de naam Smallenberg voor in Twente. Het is een stuk bos met daarin een langgerekte heuvel. Het perceel is gelegen ten oosten van de weg tussen Eibergen en Haaksbergen, bij de Berkel en de Buurserbeek. Wanneer heeft het die naam gekregen?
In Friesland, vlak boven Woudsend, ligt Smallebrugge. Het is nu een doodlopend weggetje maar in de negentiende eeuw was het nog een gemeente. Het is de vraag of deze namen in 1600 al bestonden.
Als de familienaam een toponiem is, dan is de Duitse oorsprong het meest voor de handliggend. Veel Nederlandse familienamen hebben een Duitse achtergrond. Denk maar aan Dreesman, Kloppenburg, Nordemann, en dergelijke.
Tot op heden is er echter nog geen enkele bewijs voor gevonden.
De tweede mogelijkheid is dat de naam iets van doen heeft met een burcht of borcht.
Zelf geef ik deze oorsprong de meeste kans.
In 1885 publiceerde H.D. Tjeenk Willink het boek "De Nederlandsche GESLACHTSNAMEN in oorsprong, geschiedenis en beteekenis" geschreven door JOHAN WINKLER. Hierin staat vermeld op bladzijde 286:
"§ 105. Eene laatste groep van algemeen-aardrijkskundige woorden omvat de benamingen van zulke zaken welke meer bepaald aan de werkzaamheid van den mensch hun bestaan danken; als burg, zeele, hoek, werf, brink, kamp, laan, en baan en weg, kuil, en put, wijk, tuin en gaarde. Ook al deze woorden komen veelvuldig in samengestelde en enkelvoudige algemeen-aardrijkskundige geslachtsnamen voor. Enkele van dat groote aantal dienen hier vermeld te worden.
Met burg en borg (oorspronkelijk burcht, borcht, slot, kasteel) zijn samengesteld -- behalve Van Den Burg, enz. -- Buddenborg, Meerburg, ---,-----Schotborg, Siedenburg, Smallenburg, Spierenburg, -------, enz..
In navolging van de namen der middeleeuwse burchten, gaven ook vele zeventiende- en achttiende-eeuwse Nederlanders, vooral Hollanders, zulke -burg- namen aan hunne landgoederen en buitenplaatsen. En ook zulke nieuwe "burg" namen zijn wel als geslachtsnaam in gebruik genomen. In de regel was het niet de heer, de eigenaar van zulk een landgoed die de naam daarvan als geslachtsnaam aannam, maar de rentmeester of de tuinbaas of een pachter, als zij er jaren gewoond hadden, en als het ware met zulk een landgoed vereenzelvigd ware geworden."
Tot zover dit citaat. De heer J. Winkler heeft dus informatie gehad over het bestaan van de familienaam c.q. een burcht of iets dergelijks met de naam Smallenburg. Maar wat was er nu eerder, een persoon of een burcht met die naam? En wat is zijn bron geweest?
Op oude kaarten van het Gooi is er een watertje, dat vanaf het Bijlmermeer bij Weesp in de Vecht uitkomt, met de naam "Smal Weesp". Wellicht dat daaraan een slot of burcht, maar op z'n minst een versterkte boerenhoeve heeft gelegen die de naam burcht aan de Smal in welke vorm dan ook heeft gehad.. En zoals hierboven omschreven zijn hiervan meerdere families mogelijk. De één als eigenaar/rentmeester, de ander als tuinbaas of pachter.
Dit is aannemelijk; in het Gooi en wijde omgeving zijn veel namen terug te vinden die op "burg" eindigen. Onder Ouder-Amstel lag zelfs een huis met de naam Sallenburg. Vaak waren dit buitens van rijke kooplieden uit Amsterdam. Andere voorbeelden in de regio ’s-Graveland zijn: Swanenburg, Schapenburg, enz. (Trompenburg heeft de naam van Maarten H. Tromp).
Gezien de maatschappelijke positie van zowel Wouter- als Antonis Barentsz is het wellicht mogelijk dat zij tot de eerste categorie behoorden. Daarbij komt dat Wouter en Anthonis in die tijd gereformeerd zijn en hun nazaten ook. Ook dat was een kenmerk van notabelen.
Van Hans is het waarschijnlijker dat hij en zijn nakomelingen tot de groep pachters behoorden zodat een biologische verwantschap niet voor de hand ligt. Zijn nakomelingen zijn hoofdzakelijk Rooms- of Oud-Katholiek.
Geen mogelijke bron voor onze familienaam, maar wel het vermelden waard is het volgende:
In het "Album Studiorum Academiae Lugduno Batavae 1575 - 1875" staat op folio 264 dat aan de universiteit van Leiden op 27 juni 1634 een 24 jarige student zich laat inschrijven. Hij heeft de naam Martinus von Smallenburg. Deze jongeman ging bij professor Heinius politieke wetenschappen studeren en woonde op de Rapenburg te Leiden. Het is een Poolse edelman, geboren in het hertogdom Pruisen wat in leen gegeven was door de keurvorst van Brandenburg. Was Smallenburg zijn familienaam of zijn plaats van herkomst?
Waarom verkoos hij Leiden? Er waren in die tijd, in wat nu Duitsland is, meerdere universiteiten met een even grote reputatie. Woonde er een familielid in Holland?.
Er is namelijk een Ursula van Smalenburch, rond 1487 geboren en te Hoorn getrouwd met Frederick van Herlaer In 1516 worden twee dochters vermeld in het Jofferen Clooster te Wijck.. De bekendheid met Holland en/of eventuele verwanten kunnen Martinus aanleiding hebben gegeven zich alhier te laten inschrijven. Waar is hij na zijn studie gebleven?
Alleen in deze inleiding is al een aantal aanleidingen voor een vervolgonderzoek aanwezig. Bijvoorbeeld: Zou Ursula toch een voorzaat kunnen zijn??? Wie meldt zich??